ฌาน

   ถ้าเราพูดถึง “ฌาน” “ฌาน” มี ๖๗ ถ้าภาษาไทย “ฌาน” แปลว่าเพ่ง ถ้าเป็นของพระพุทธองค์เป็น “ฌาน ๖๗” ถ้าเป็นภาษาไทย “ฌาน แปลว่าเพ่ง” เป็นภาษาโลก หรือภาษาสื่อสาร แต่ไม่ใช่ภาษาธรรม

   “ฌาน” ของพระพุทธองค์ “มี ๖๗” แยกออกเป็น รูปฌาน ๑๕ อรูปฌาน ๑๒ โลกุตตรฌาน ๔๐ จะเห็นว่า “โลกุตตร” ต้อง “ได้ฌาน” ถ้า “ไม่ได้ฌาน” ไม่ได้ “โลกุตตร” อยู่ในกลุ่มเดียวกันระหว่าง รูปพรหม อรูปพรหม แล้วก็ “โลกุตตรบุคคล”

   จะเห็นได้ว่า “ฌาน” มีเท่านี้ ฉะนั้น

   - “โสตาปัตติมัคค” มี “ฌาน ๕” คือ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน

   - “โสตาปัตติผล” มี “ฌาน ๕” คือ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน

   - “สกิทาคามิมัคค” มี “ฌาน ๕” คือ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน

   - “สกิทาคามิผล” มี “ฌาน ๕” คือ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน

   - “อนาคามิมัคค” มี “ฌาน ๕” คือ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน

   - “อนาคามิผล” มี “ฌาน ๕” คือ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน

   - “อรหัตตมัคค” มี “ฌาน ๕” คือ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน

   - “อรหัตตผล” มี “ฌาน ๕” คือ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน

   จะเห็นว่าไม่มี “อรูปพรหม” ที่มี
      - อากาสานัญจายตน(อรูปฌาน)
      - วิญญานัญจายตน(อรูปฌาน)
      - อากิญจัญญายตน(อรูปฌาน)
      - เนวสัญญานาสัญญายตน(อรูปฌาน)

   จะเห็นว่าเวลาพูดถึง “ฌาน” ถ้ามีใน “อรูปพรหม” นี้จะต้องเพิ่ม “พระโสดาบัน” ไปอีก แต่นี่มี (แค่) “ปัญจมฌาน” แต่ในขณะเดียวกัน “ปัญจมฌาน” เป็น “ฌานขั้นสุดท้ายของอรูปฌาน” ที่มีองค์ธรรมเหมือนกันกับ “อรูปฌาน” ฉะนั้น “ปัญจมฌาน” = “อรูปฌาน”

   (ฉะนั้น) พอพูดถึง “ปฐมฌาน” นึกถึง ๑๑ ไม่ใช่พูด “ปฐมฌาน” ฌานที่ได้ฌานเป็นแท่งเป็นอะไร ต้องนึกถึง ๑๑ คือ

   - มี “ปฐมฌาน” นี้จะแบ่งเป็น ๓ คือ
      ปฐมฌานกุสล ๑
      ปฐมฌานวิปาก ๑
      ปฐมฌานกิริยา ๑ 

   - แล้วเป็น “โลกุตตร” อีก ๘ ก็คือ
      ปฐมฌานโสตาปัตติมัคค
      ปฐมฌานโสตาปัตติผล
      ปฐมฌานสกิทาคามิมัคค
      ปฐมฌานสกิทาคามิผล
      ปฐมฌานอนาคามิมัคค
      ปฐมฌานอนาคามิผล
      ปฐมฌานอรหัตตมัคค
      ปฐมฌานอรหัตตผล

   ฉะนั้นพอพูดถึง “ปฐมฌาน” ต้องนึกถึง “๑๑” อย่านึก ปฐมฌานเพ่ง ฌานเป็นแท่ง เป็นแท่งใส อะไรอย่างนั้น ไม่ได้ ต้องนึกถึง ๑๑

   เช่นเดียวกันกับ "ทุติยฌาน" ต้องนึกถึง “๑๑” "ตติยฌาน" ต้องนึกถึง “๑๑” "จตุตถฌาน" ต้องนึกถึง “๑๑”

   "ปัญจมฌาน" ต้องนึกถึง ๑๑+๑๒=๒๓ เนื่องจากรวมอรูปฌาน ๑๒ ด้วย

บทความที่เกี่ยวข้อง
- ภาษาโลก ภาษาธรรม
- จิต ๑๒๑

"แม้ธรรมบทใดๆก็ตามหากยึดคำแปลอยู่เช่นนั้นตั้งแต่เกิดจนตาย ก็ลงนรกขุม ๗ เพราะเป็นมิจฉาทิฏฐิ แต่ต้องศึกษาให้ลุ่มลึกตามหลักธรรมคำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไปเรื่อยจนกว่าจะบรรลุอรหัตตผล หากการขยายข้อธรรมใดขัดแย้งต่อ ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ที่เป็นปรมัตถธรรม ให้ยึด ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ที่เป็นปรมัตถธรรม เป็นหลักเท่านั้น"

๒๕๕๒๐๑๐๐๘๐๑๐